فعالان میراث فرهنگی در گرگان فاش کرده‌اند که رضا صالحی امیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، در سفر اخیرش به این شهرستان، به سوداگران ساخت‌وساز وعده داده است که درخواست آنان را برای کوچک‌سازی بافت تاریخی گرگان بررسی خواهد کرد.

بافت تاریخی گرگان با مساحت ۱۵۶ هکتار به‌عنوان اولین بافت شهری ثبت ملی ایران (ثبت‌شده در سال ۱۳۱۰) میراث تاریخی و فرهنگی ارزشمندی است که پس از اصفهان و یزد، سومین بافت ارزشمند ایران محسوب می‌شود.

از ویژگی‌های مهم بافت تاریخی گرگان علاوه بر معماری منحصربه‌فرد، می‌توان به فضای زنده و پویای آن اشاره کرد که تاریخ اجتماعی و فرهنگی شهر را نمایندگی می‌کند. با این‌ حال، بافت تاریخی گرگان سال‌ها است که در معرض تهدیدهای مختلف از جمله ساخت‌وساز بی‌رویه، فشارهای مدیریتی و کمبود سیاست‌های حمایتی قرار دارد و سایه تخریب بر سر آن سنگینی می‌کند.

سفر اخیر رضا صالحی امیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، به گرگان نیز موج تازه‌ای از نگرانی را در میان فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی به وجود آورده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که این مقام دولت چهاردهم در دیدار با گروهی از سوداگران ساختمانی، قول داده است در طرح ۱۵۶ هکتاری بافت تاریخی گرگان بازنگری شود و ضمن کاهش مساحت این بافت به تنها ۵۰ هکتار، در ضوابط حریم ارتفاعی هم تجدیدنظر به عمل آید.

به گزارش میراث‌باشی، چنین تصمیمی در حالی گرفته شد که کارشناسان میراث فرهنگی طی سال‌ها تلاش، طرح‌هایی برای حفاظت از این بافت ارائه داده‌اند. آخرین طرح پس از تصویب در شورای راهبردی میراث فرهنگی در سال ۱۳۹۹ و ابلاغ در سال ۱۴۰۰، چارچوبی برای مدیریت و حفاظت از این بافت فراهم کرد. در سال ۱۴۰۲ هم مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی تاکید مجددی بر این حفاظت بود.

گرگان به دلیل بام‌های سفالی قرمز، کوچه‌های باریک، و معماری آجری شناخته می‌شود. به‌ویژه ۸۰۰ بنای تاریخی موجود در این بافت که متعلق به دوره‌های قاجار و پهلوی‌اند، شاهدی بر تاریخ پر فرازونشیب این منطقه‌اند. از سوی دیگر، آثار معماری مربوط به دوره‌های ساسانی، سلجوقی و صفوی مانند مسجد جامع و مدرسه عمادیه هم بر اهمیت حفاظت از این میراث افزوده‌اند.

در بافت تاریخی شهر گرگان، آثار متعددی جانمایی شده‌اند؛ از بناهای تاریخی مانند مساجد، مدارس و حمام‌ها گرفته تا خانه‌های تاریخی که همچنان زندگی در آن‌ها جریان دارد و بخش قابل‌توجهی از هویت فرهنگی شمال ایران را به نمایش می‌گذارند.

بر اساس گزارش‌ رسانه‌های محلی، بسازوبفروش‌ها به مردم محلی سودهای کلان وعده می‌دهند و با تکیه بر ناآگاهی مدیران و ضعف نظارت، قوانین و ضوابط موجود را زیر پا می‌گذارند و بافت تاریخی شهر را تخریب می‌کنند.

فعالان میراث فرهنگی می‌گویند که مدیران میراث فرهنگی و شهرداری نیز به نه‌تنها توان مقابله با این فشارها را ندارند بلکه مانند ماجرای سفر اخیر وزیر میراث فرهنگی به گرگان، در بسیاری مواقع خود نیز به یکی از عناصر تخریب بافت تاریخی شهر تبدیل می‌شوند. بسیاری از مدیران هم به‌جای تمرکز بر سیاست‌های حمایتی و اعطای مشوق‌های مالی به ساکنان محلی، به دنبال تغییر طرح‌های حفاظت‌اند که عملا به سود بسازوبفروش‌ها تمام می‌شود.

بر مبنای گزارش سایت میراث خبر، بسیاری از مردم که در بافت تاریخی گرگان زندگی می‌کنند، مشکلات عدیده‌ای دارند و می‌خواهند که شرایط اقتصادی‌شان را تغییر دهند. بسازبفروش‌ها هم آن‌ها تحریک می‌کنند که از اداره میراث‌فرهنگی «مجوز ارتفاع» بگیرند. لازمه مجوز ارتفاع گرفتن نیز خروج از عرصه و حریم است.

برای شمار زیادی از کنشگران میراث فرهنگی، تردیدی وجود ندارد که تخریب آثار تاریخی ایران برنامه‌ای هدفمند و سازمان‌یافته در جمهوری اسلامی است و در این مسیر وزارت میراث فرهنگی به عنوان مهم‌ترین متولی حفاظت از آثار تاریخی و باستانی، خود نیز به یکی از بازوهای تخریب تبدیل می‌شود و یادگارهای تاریخی را گاه به نام مرمت، گاه به بهانه نبود بودجه و گاه تحت عنوان توسعه و حمایت از مردم، نابود می‌کند.

پیش‌تر در دولت سیزدهم، عزت‌الله ضرغامی، وزیر سابق میراث فرهنگی، هم به بهانه حمایت از مردم محلیکوچک‌سازی حریم پاسارگاد را وعده داد و ادعا کرد که مردم این منطقه به ‌دلیل آرامگاه کوروش، «بیچاره» شده‌اند اما اعطای مجوزهای ساخت‌وساز و حفر چاه‌های کشاورزی در نهایت به بحرانی‌تر شدن پدیده‌ فرونشست زمین در این منطقه منجر شد.

نمونه همین اقدام را مردم شمال ایران در روستای زیارت هم شاهد بودند که با مجوزهای پی‌درپی ساخت‌وساز، زمین‌های کشاورزی‌ هم به همراه هویت تاریخی منطقه، زیر انبوه ساختمان‌ها مدفون شدند و حالا دیگر صدای اعتراضشان به جایی نمی‌رسد.